W szampańskim nastroju przywitaliśmy Nowy Rok. Przed nami kolejne 365 dni, które każdy chce dobrze wykorzystać: jak najwięcej zrobić, osiągnąć, doświadczyć. I choć żyjemy stosunkowo długo, to na spełnienie wielu marzeń niestety nigdy nie wystarczy nam czasu. Dlatego szkoda, że nie jesteśmy jednymi z tych zwierząt – przeżyją nas, nasze wnuki, a nawet prawnuki!
Po co zwierzętom długowieczność?!
Długość życia zwierząt w środowisku naturalnym determinują trzy główne czynniki: dostępność pożywienia, temperatura (klimat) i obecność drapieżników. Z zasady im większe zwierzę, tym mniej ma wrogów, a więc tym dłużej żyje. Zauważono ponadto, że u większych organizmów występuje niższe tempo wytwarzania szkodliwych produktów przemian metabolicznych, takich jak wolne rodniki, i jednocześnie wyższa zdolność do regeneracji uszkodzonych tkanek, co w oczywisty sposób wpływa na wydłużenie wieku.
Jak jednak wyjaśnia prof. Marek Konarzewski z Instytutu Biologii Uniwersytetu w Białymstoku, długowieczność zwierząt „jest preferowana przez dobór naturalny tylko wtedy, gdy zwiększa dostosowanie, którego miarą jest liczba potomstwa wydanego na świat w czasie całego życia” [„Świat Nauki” nr 07/2008]. Duże rozmiary ciała i dłuższe życie są zatem potrzebne głównie do tego, co najważniejsze z biologicznego punktu widzenia: zwielokrotnienia liczby potomstwa, gwarantującego przetrwanie gatunku.
Korelacja między dużym ciałem zwierzęcia a osiąganym przez nie sędziwym wiekiem nie jest wprawdzie regułą dla każdego gatunku. W przypadku owadów społecznych królowe (matki składające jaja), otoczone troskliwą opieką i chronione przed zewnętrznymi zagrożeniami, potrafią dożyć kilku, a niekiedy nawet kilkudziesięciu lat – i to pomimo tego, że ich ciała mierzą zaledwie kilka centymetrów.
Dzięki badaniom biologa Caleba Fincha wiadomo już także, że niektóre z długowiecznych zwierząt (np. karmazyny, które również nie należą do gigantów, bo osiągają do 55 cm długości i 15 kg wagi) nie wykazują żadnych oznak starzenia się, przez całe życie zachowując dobre zdrowie i zdolność do reprodukcji – Finch zjawisko to nazwał zaniedbywalnym starzeniem (ang. negligible senescence).
Nie trzeba być więc dużym, by wieść szczęśliwe, długoletnie życie. Potwierdzeniem tego jest poniższa lista najdłużej żyjących zwierząt na świecie – część z nich jest dużo mniejsza od nas!
1. Stułbiopław (Turritopsis nutricula) – nieśmiertelny
Ten parzydełkowiec, jako jedyny przedstawiciel królestwa zwierząt, ma zdolność do zastępowania starych komórek nowymi i transdyferencjacji, czyli całkowitego powrotu ze stadium dojrzałości płciowej do niedojrzałości. Cykl rozwojowy stułbiopława obejmuje stadium larwalne (planula), z którego powstaje polip, przekształcający się następnie w meduzę (hydromeduzę). Dzięki zjawisku transdyferencjacji meduza powraca do stadium początkowego, tzw. hydropolipa, co daje jej potencjalną nieśmiertelność i co przyczyniło się do powstania angielskiej nazwy zwierzęcia: immortal jellyfish. Stułbiopławy, które najwidoczniej wynalazły eliksir wiecznej młodości, odkryto w 1880 r. w Morzu Śródziemnym, ale parzydełkowce te żyją w wodach niemal całego świata.
2. Gąbka (Anoxycalyx joubini) – 15 000 lat
Beztkankowe zwierzę morskie, żyjące w lodowatych wodach Oceanu Antarktycznego. Zostało odkryte przez francuską ekspedycję antarktyczną w latach 1908–1910.
3. Gąbka (Cinachyra antarctica) – 1550 lat
Kolejny gatunek gąbki z wód Oceanu Antarktycznego, po raz pierwszy opisany przez Jamesa H. Cartera w 1872 r.
4. Cyprina islandzka (Arctica islandica) – 507 lat
Małż głębinowy, żyjący w wodach północnego Atlantyku. Najstarszego osobnika, imieniem Ming (od dynastii panującej w Chinach, gdy małż przyszedł na świat), odkryto w 2006 r., u wybrzeży Islandii, i okrzyknięto najstarszym zwierzęciem świata. Dziś wiemy już jednak, że chociaż znajduje się on na podium, to „dopiero” na trzecim miejscu.
5. Rekin polarny/grenlandzki (Somniosus microcephalus) – 392 lata
Najdłużej żyjący kręgowiec. Podobnie jak starsi koledzy, zamieszkuje lodowate akweny – najczęściej spotyka się go w wodach Grenlandii, Morza Północnego, północnego Atlantyku, Oceanu Arktycznego i Morza Białego. Co ciekawe, dojrzałość płciową rekin polarny osiąga dopiero w wieku 150 lat.
6. Wal grenlandzki (Balaena mysticetus) – 211 lat
Wieloryb grenlandzki to pierwszy przedstawiciel gromady naszych kuzynów, ssaków, który może pochwalić się długim życiem. Długi jest także on sam: osiąga średnio 15 m, a masa jego ciała może wynieść nawet 60 ton (choć obserwowano osobniki o długości ciała 20 m i wadze 100 t). Potężny i dostojny wal zamieszkuje zimne morza arktyczne i subarktyczne, w miesiącach zimowych migruje natomiast na północny Atlantyk i Morze Czukockie. Pływa wolno (5–7 km/h), dlatego jest łatwym łupem dla polujących Inuitów.
7. Karmazyn ostrooki (Sebastes aleutianus) – 205 lat
Czerwonawa ryba z płetwą grzbietową, wyglądem przypominającą… najeżonego irokeza (być może dlatego karmazyn ostrooki jest w języku angielskim częściej kojarzony pod nazwą… rockfish). Karmazyn występuje w Oceanie Spokojnym. Pomimo tego, że spotyka się go głównie u wybrzeży gorącej Kalifornii w USA (a także w Japonii), preferuje on przebywanie na dużych głębokościach, gdzie woda oceaniczna osiąga bardzo niską temperaturę, optymalną dla zachowania długiego życia.
8. Jeżowiec (Strongylocentrotus franciscanus) – 200 lat
Początkowo naukowcy dawali tym zwierzętom zaledwie kilkanaście lat życia. Dopiero zastosowanie datowania metodą węgla radioaktywnego 14C udowodniło, że jeżowce, występujące na skalistych brzegach płytkich wód Pacyfiku, od Alaski do wybrzeża Kalifornii, dożywają nawet 200 lat. Ich sferyczne ciało w kolorze od pomarańczowego do burgundu, jest całkowicie pokryte ostrymi kolcami, osiągającymi nawet 8 cm długości. Poruszanie się z kolczastą zbroją byłoby dość trudne, dlatego natura obdarzyła jeże morskie rzędami małych, rurowych „łapek” z przyssawkami, pozwalającymi uchwycić się dna morza.
9. Żółw słoniowy (Geochelone nigra) – 177 lat
Szerzej znany jako żółw z Wysp Galápagos, skąd według niektórych badaczy wywiózł go sam Karol Darwin. Żółw słoniowy jest jednym z największych na świecie – najokazalszy znaleziony osobnik mierzył 1,87 metra i ważył ponad 400 kg! Żyjące w swoim naturalnym terenie, na Wyspach Galápagos, żółwie te były (i przypuszczalnie nadal są) zagrożone wyginięciem – ich wrogami są przede wszystkim szczury, świnie i psy, pożerające jaja i młode żółwie, a także kozły i osły oraz bydło i konie, które wyjadają szatę roślinną (pożywienie żółwi) albo tratują grunt, nieopacznie zgniatając przy tym żółwie gniazda. Tym wyjątkowym zwierzętom zagraża także człowiek – od 1990 r. kłusownicy zabili blisko 120 przedstawicieli Geochelone nigra. Od 1959 r. Wyspy Galápagos są parkiem narodowym, co pozwala lepiej chronić żyjące w nim długowieczne żółwie.
10. Karmazyn północny (Sebastes borealis) – 157 lat
Po krótkim pobycie na lądzie (choć żółwie słoniowe są również dobrymi pływakami), ponownie zanurzamy się w zimne wody Oceanu Spokojnego, gdzie żyje kolejny długowieczny przedstawiciel rodziny skorpenowatych: karmazyn północny.
Dociekliwi zauważyli z pewnością, że większość zwierzęcych matuzalemów zamieszkuje lodowate wody oceanów. Nic w tym dziwnego, bowiem w zimnym środowisku reakcje biologiczne zachodzą zdecydowanie wolniej, dzięki czemu znacznie łatwiej cieszyć się świetną kondycją, zdrowiem i długim życiem, których niejeden człowiek mógłby zwierzętom pozazdrościć.
Ile lat żyje słoń, kot, pies, papuga?
Powyższa lista 10. najdłużej żyjących zwierząt świata może być zaledwie początkiem fascynującej wyprawy do świata fauny, której inni przedstawiciele również dożywają sędziwego wieku. Choćby żółw olbrzymi (Geochelone gigantea) i jesiotr jeziorny (Acipenser fulvescens), których najstarsze okazy miały po 150 lat. Długo żyją także orki oceaniczne (90 lat), kondory wielkie (79 lat), słonie azjatyckie (65,5 roku) czy papugi kakadu moluckie (65,8 roku). Z każdej chwili ze swoim pupilem powinni cieszyć się natomiast miłośnicy zwierząt domowych – psy żyją maksymalnie 24 lata, koty zaś nieco dłużej – 30 lat.
A co z chomikiem, świnką morską, modliszką, królikiem, pająkiem, tygrysem, niedźwiedziem, ważką albo legwanem? Czas życia tych zwierząt najlepiej sprawdzić na oficjalnej stronie Human Ageing Genomic Resources: http://genomics.senescence.info/, lub od razu w sekcji AnAge (http://genomics.senescence.info/species/) – w wyszukiwarkę można wpisywać tylko łacińskie lub angielskie nazwy zwierząt.
Serdecznie zapraszam do naukowej zabawy!
Katarzyna
PS Podobało Ci się? To podaj dalej – podziel się z przyjaciółmi na FB :)
Źródła:
- AnAge Database of Animal Ageing and Longevity, http://genomics.senescence.info/species/ [dostęp: 01.2018]
- Czy jest związek między rozmiarami ciała a długością życia zwierząt?, http://www.swiatnauki.pl/8,706.html [dostęp: 01.2018]